Σαρακοστιανές μέδουσες και κέικ από πλαγκτόν

Παρασκευή βράδυ του 2050, γυρίζετε αργά κουρασμένοι από τη δουλειά και, ακόμη και αν είχατε το κουράγιο να μαγειρέψετε, δεν υπάρχει τίποτε στο ψυγείο σας. Τι πρόχειρο φαγητό θα πάρετε πηγαίνοντας προς το σπίτι; Πίτα με γύρο από καλαμάρι; ή μήπως μπέργκερ από φύκια; Φυσικά μην ξεχάσετε τις τραγανές τηγανητές μέδουσες για γαρνιτούρα.

Ενα είναι βέβαιον: αν σύντομα δεν προβούμε σε κάποια ριζική αλλαγή, σε μερικές δεκαετίες οικεία και αγαπημένα θαλασσινά εδέσματα όπως ο μπακαλιάρος, η τσιπούρα και η σαρδέλα δεν θα υπάρχουν πια στο μενού μας. Αν μάλιστα δεν προσέξουμε, το μόνο που θα έχουν να μας προσφέρουν σε λίγο οι ωκεανοί θα είναι μια περιορισμένη επιλογή από πραγματικά εξωτικές εναλλακτικές λύσεις. Οι θαλάσσιοι βιολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου προειδοποιώντας για τις ανισορροπίες που παρατηρούν στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ο ωκεανός αλλάζει γρήγορα- τόσο γρήγορα που, όπως φαίνεται, είναι δύσκολο να προβλέψουμε ποιες θα είναι οι συνδυασμένες συνέπειες της υπεραλίευσης, της ρύπανσης και της κλιματικής μεταβολής. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι πάντως ότι οι μεταβολές αυτές δεν προμηνύουν τίποτε καλό για το στομάχι μας.

«Μπαίνουμε σε μια εποχή μεγάλης αβεβαιότητας»λέει οΜπορίς Γουέρμ,επιστήμονας του Πανεπιστημίου Ντέιλχαουζ στο Χάλιφαξ του Καναδά και του προγράμματος «Απογραφή της θαλάσσιας ζωής».

«Αν συνεχίσουμε έτσι,σε 50 χρόνια δεν θα έχουν μείνει και πολλά να πάρουμε από τον ωκεανό». Κατάρρευση ως το 2050
Ο κ. Γουέρμ και μια διεθνής ομάδα ειδικών εξέτασαν συνολικά τα αλιευτικά αποθέματα του πλανήτη. Τα αποτελέσματά τους, τα οποία δημοσιεύτηκαν στο έντυπο «Science» το 2006, είναι δυσοίωνα. Τα αλιεύματα των άγριων ψαριών μειώνονται ραγδαία και οι ερευνητές προβλέπουν ότι, αν δεν ληφθούν μέτρα για την προστασία της βιοποικιλότητας, όλα τα σημερινά εμπορικά είδη ψαριών και θαλασσινών θα έχουν καταρρεύσει ως το 2050.

Αν αδειάσουμε τους ωκεανούς από τα ψάρια, θα δημιουργήσουμε ένα μεγάλο κενό στη διατροφή μας. Τα ψάρια προσφέρουν το 20% των πρωτεϊνών που λαμβάνουμε κάθε χρόνο, σύμφωνα με μια εκτίμηση που δημοσίευσε το 2007 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FΑΟ) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας μας καταναλώνει κατά μέσον όρο 16,4 κιλά ψαριών τον χρόνο. Οι αριθμοί ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα, από καθόλου σε κάποιες χερσαίες περιοχές όπως το Αφγανιστάν ως περίπου 20 κιλά ανά άτομο τον χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Βρετανία και τον εντυπωσιακό αριθμό των 180 κιλών ανά άτομο τον χρόνο στις Μαλδίβες. Η ζήτηση αυξάνεται ταχέως εξαιτίας της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού και της ευημερίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Σύμφωνα με τον FΑΟ, περισσότερο από το 75% των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών έχει υποστεί πλήρη εκμετάλλευση ή υπερεκμετάλλευση ή προσπαθεί να ανακάμψει μετά την εξάντλησή του. Η υπεραλίευση δεν επηρεάζει μόνο τη διατροφή μας. Δημιουργεί επίσης τεράστια χάσματα στα θαλάσσια οικοσυστήματα τα οποία σπεύδουν να εκμεταλλευθούν διάφορα οπορτουνιστικά είδη. Τα αλιεύματα γαρίδας και καβουριού στα ανοιχτά των ακτών της Νέας Σκωτίας και της Νιουφάουντλαντ του Καναδά είναι το άμεσο αποτέλεσμα του αποδεκατισμού μεγάλων αποθεμάτων βακαλάου και γάδου από την αλιεία. Μέδουσες στη θέση του γαύρου


Αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα, σύντομα τα καλαμάρια θα είναι ένα από τα ελάχιστα είδη που θα προσφέρει η θάλασσα για το πιάτο μας Η αντικατάσταση των θαλασσινών εδεσμάτων που γνωρίζουμε σήμερα ίσως δεν θα είναι τρομακτικά δύσκολη, το βέβαιον είναι όμως ότι τα υποκατάστατα που προσφέρονται για τα ψάρια δεν θα είναι το ίδιο νόστιμα. Τα τελευταία χρόνια η αλιεία έχει μετατοπίσει το ενδιαφέρον της στις κατώτερες βαθμίδες της διατροφικής αλυσίδας στοχεύοντας σε μικρά ψάρια που τρέφονται με πλαγκτόν όπως οι σαρδέλες και ο γαύρος. Η στρατηγική αυτή ενέχει κινδύνους. Τα μικρά ψάρια όχι μόνο είναι καθοριστικά για την επιβίωση μεγαλύτερων σαρκοβόρων ψαριών, πουλιών και θαλάσσιων θηλαστικών αλλά επιπλέον βοηθούν στη διατήρηση της ισορροπίας των ειδών που βρίσκονται κάτω από αυτά στη διατροφική αλυσίδα.

«Αν αφαιρεθούν τα μικρά ψάρια,το πεδίο μένει ανοιχτό για άλλα είδηόπως οι μέδουσες» λέει οΤομ Αντερσον,θαλάσσιος περιβαλλοντολόγος του Εθνικού Ωκεανογραφικού Κέντρου της Βρετανίας.

Αυτό συμβαίνει ήδη σε έναν από τους πιο παραγωγικούς ψαροτόπους του πλανήτη, το ρεύμα Μπενγκουέλα, στα ανοιχτά των ακτών της Ναμίμπια στη Νότια Αφρική. Οταν ερευνητές του βρετανικού Πανεπιστημίου Σεντ Αντριους έκαναν παρατηρήσεις στην περιοχή το 2003, διαπίστωσαν ότι το οικοσύστημα, το οποίο κάποτε υποστήριζε μεγάλους πληθυσμούς σαρδέλας και γαύρου, είχε καταληφθεί από δύο είδη μέδουσας. Η μελέτη είχε εκτιμήσει τη βιομάζα των μεδουσών στην περιοχή στους 12,2 εκατ. τόνους, υπερτριπλάσια από τη συνολική βιομάζα του σκουμπριού, του βακαλάου, της σαρδέλας και του γαύρου.

Οι αιτίες αυτών των αλλαγών είναι σύνθετες. Μεταβολές στο κλίμα, στα ρεύματα και στη θερμοκρασία της θάλασσας έχουν παίξει έναν ρόλο, ο βασικός παράγοντας όμως είναι η κατάρρευση των άλλοτε άφθονων αλιευτικών αποθεμάτων σαρδέλας και γαύρου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η συνολική αλίευση των δύο αυτών ειδών έφθανε τους 17 εκατ. τόνους. Σήμερα βρίσκεται πιο κοντά στο 1 εκατ. τόνους. Καθώς οι μέδουσες τρέφονται με τα αβγά και τις προνύμφες των ψαριών ενώ παράλληλα ανταγωνίζονται με τα νεαρά ψάρια για την τροφή τους, η μετατόπιση σε ένα οικοσύστημα που κυριαρχείται πλέον από τις μέδουσες και όχι από τα ψάρια ίσως είναι μη αναστρέψιμη, υποστηρίζουν οι ερευνητές.

Οταν τα ψάρια λείπουν...

Πληθυσμιακή έκρηξη μεδουσών έχει επίσης εμφανιστεί στα υπεραλιευμένα νερά του Εύξεινου Πόντου, της Αλάσκας, της Μεσογείου και του Κόλπου του Μεξικού. Στη Θάλασσα της Ιαπωνίας η υπεραλίευση σαρδέλας και γαύρου, σε συνδυασμό με την έξαρση του φυτοπλαγκτού που έχει προκαλέσει η πλούσια σε θρεπτικά συστατικά απορροή από τις ακτές, έχει οδηγήσει σε ένα πρόβλημα επικών διαστάσεων με πληθυσμιακές εκρήξεις της γιγαντιαίας μέδουσας Νemopilema Νomurai, της οποίας η διάμετρος μπορεί να φθάσει τα δύο μέτρα. Μόνο το 2003 οι μέδουσες προκάλεσαν στην ιαπωνική αλιευτική βιομηχανία ζημιές μεγαλύτερες των 100 εκατ. δολαρίων, «αποφράσσοντας και διαλύοντας τα δίχτυα,προκαλώντας μεγάλη θνησιμότητα των αλιευμάτων με το δηλητήριό τους,αυξάνοντας τον κίνδυνο ανατροπής των αλιευτικών σκαφών και προκαλώντας οδυνηρά τσιμπήματα στους ψαράδες»λέει ο Μασάτο Καουαχάρα,θαλάσσιος περιβαλλοντολόγος στο Πανεπιστήμιο της Χιροσίμα.

Η αφαίρεση των ψαριών από ένα οικοσύστημα μπορεί να έχει και άλλες επιπτώσεις, με κυριότερη την έξαρση του φυτοπλαγκτού. Οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει ότι η κατάρρευση των πληθυσμών τόσο των μικρότερων ειδών ψαριών που τρέφονται με φυτοπλαγκτόν όσο και των μεγαλύτερων σαρκοβόρων συνδέεται με αυτή την έξαρση η οποία έχει δυσάρεστες συνέπειες για το περιβάλλον καθώς, όταν το φυτοπλαγκτόν νεκρώνεται, τα βακτήρια το καταβροχθίζουν απορροφώντας ταυτόχρονα το μεγαλύτερο μέρος του οξυγόνου από το νερό.

Πρωταθλητές τα καλαμάρια
Οι μέδουσες καταλαμβάνουν τη θέση των ψαριών. Στην Ασία σερβίρονται ήδη ως έδεσμα, μπορεί όμως η γεύση τους να είναι δελεαστική για τον δυτικό ουρανίσκο; Τα καλαμάρια είναι επίσης ένα είδος το οποίο φαίνεται να επωφελείται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Παρά το γεγονός ότι οι μεταβολές στη θερμοκρασία των νερών μπορεί να παίζουν κάποιον ρόλο, η κύρια αιτία για την αύξηση του πληθυσμού τους είναι η υπεραλίευση. «Σχεδόν οι πάντες τρώνε καλαμάρια στον ωκεανό- ο τόνος,ο μαρλίνος και ο ξιφίας μάλιστα δεν τρώνε σχεδόν τίποτε άλλο-, οπότε, αν αφαιρέσει κανείς τα αρπακτικά που τρέφονται με τα καλαμάρια,είναι δυνατόν να μην υπάρχουν επιπτώσεις;» λέει οΤζορτζ Τζάκσοντου Πανεπιστημίου της Τασμανίας της Αυστραλίας. Επειδή τα καλαμάρια αναπτύσσονται γρήγορα και ζουν λιγότερο από έναν χρόνο, οι πληθυσμοί τους πολλαπλασιάζονται ταχέως αν οι συνθήκες είναι κατάλληλες.

«Είναι τα ζιζάνια της θάλασσας»λέει ο ερευνητής.

Το καλύτερο παράδειγμα είναι η Ταϊλάνδη, όπου η εντατική υπεραλίευση των τελευταίων δεκαετιών έχει προκαλέσει αύξηση των καλαμαριών σε βαθμό που έχει αναγκάσει τους ψαράδες να αλλάξουν τα αλιεύματά τους. Στις αμερικανικές ακτές τα καλαμάρια έχουν επεκταθεί βορειότερα από τα τοπικά νερά του Ειρηνικού φθάνοντας στα ανοιχτά της Κεντρικής Καλιφόρνιας, όπου απειλούν την τοπική αλιεία. Ακόμη όμως και τα καλαμάρια, τα οποία στα χαρτιά φαίνονται καλή επιλογή, μπορεί να αποβούν ριψοκίνδυνη επένδυση ως βασικό αλιευτικό προϊόν, προειδοποιεί ο κ. Τζάκσον. «Τα καλαμάρια συχνά αυξάνονται ραγδαία και μειώνονται απότομα» εξηγεί, γεγονός το οποίο καθιστά τη διαχείριση της αλίευσής τους προβληματική.

«Αν βρίσκουν άφθονη τροφή αυξάνονται γρήγορα και αναπαράγονται πρόωρα.Αν όμως οι συνθήκες αλλάξουν,ο πληθυσμός τους καταρρέει». Και προσθέτει:

«Αν πιέσουμε τους πληθυσμούς των καλαμαριών θα δημιουργήσουμε ακριβώς το ίδιο πρόβλημα που έχουμε τώρα με τα ψάρια».
Ζώνες μη αλίευσης
Ο κ. Γουέρμ ωστόσο είναι αισιόδοξος και πιστεύει ότι δεν θα αναγκαστούμε να αναζητήσουμε διατροφικά υποκατάστατα των ψαριών. Τονίζει ότι οι ιχθυότοποί μας δεν έχουν εξαντληθεί και επισημαίνει ότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου η δημιουργία ζωνών «μη αλίευσης» δίπλα στις αλιευτικές περιοχές έχει οδηγήσει στην ανάκαμψή τους κάνοντάς τες πιο κερδοφόρες από άλλες στις οποίες δεν έχουν εφαρμοστεί τέτοια μέτρα.

Επίσης θεωρεί ότι αρχίζουμε πλέον να μαθαίνουμε από τα λάθη μας. Κάποιες προτάσεις που έγιναν για την έναρξη αλίευσης του κριλ στα ανοιχτά της Νέας Σκωτίας δεν έχουν ακόμη δρομολογηθεί επειδή το κριλ αποτελεί τόσο σημαντική διατροφική πηγή για άλλους οργανισμούς, τονίζει ο επιστήμονας.

«Νομίζω ότι ο κόσμος αρχίζει να χαράζει μια γραμμή στην άμμο.Το να κάνεις κάτι τέτοιο σε ένα αρπακτικό είναι ένα ζήτημα,πώς μπορείς όμως να αφαιρέσεις το θεμέλιο του οικοσυστήματος;Είναι υπερβολικά επικίνδυνο». Ο κ. Γουέρμ είναι τόσο βέβαιος ότι μπορούμε να αναστρέψουμε την κατάσταση ώστε είναι πρόθυμος να στοιχηματίσει πως στο μέλλον οι ωκεανοί θα έχουν περισσότερα ψάρια από ό,τι σήμερα.

«Το 2048 θα γίνω 80 χρόνων και ελπίζω ότι θα γιορτάσω τα γενέθλιά μου προσφέροντας ένα δείπνο με ψάρια στους καλεσμένους μου»λέει. Η επιθυμία του βεβαίως δεν είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί, θα χρειαστεί όμως μια σεισμική μεταβολή στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τις θάλασσές μας. Αν δεν γίνουν ορισμένες σοβαρές αλλαγές, το θαλασσινό γενέθλιο δείπνο του κ. Γουέρμ μπορεί να είναι θρεπτικό, ίσως μάλιστα να είναι νοστιμότατο, δεν θα περιλαμβάνει όμως ψάρια.

2008 Νew Scientist Μagazine, Reed Βusiness Ιnformation Ltd. ΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΡΩΜΕ;

Αν το μέλλον είναι τόσο δυσοίωνο όσο το περιγράφουν ορισμένοι ειδικοί, σύντομα θα δούμε τους ωκεανούς να γεμίζουν από ζελατινοειδή και ασπόνδυλα όντα. Αυτό δημιουργεί το ερώτημα: Τι θα μας προσφέρει η θάλασσα για το πιάτο μας;

Εκτός από τις γαρίδες και τα καβούρια, τα καλαμάρια φαίνεται ότι αποτελούν την πιο γευστική εναλλακτική λύση. Ηδη άλλωστε περιλαμβάνονται στο τακτικό μενού σε πολλά μέρη σε όλον τον πλανήτη. Από διατροφικής απόψεως τα καλαμάρια έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες- περίπου 16%-, χαμηλά λιπαρά και είναι καλή πηγή ψευδαργύρου, βιταμινών Β2, Β3 και Β12, καθώς και ιχνοστοιχείων όπως ο φώσφορος, ο χαλκός και το σελήνιο. Το μειονέκτημά τους είναι ότι έχουν υψηλά ποσοστά χοληστερόλης.

Σε σύγκριση με τις μέδουσες ωστόσο τα καλαμάρια είναι πολύ θρεπτικά και νόστιμα. Παρ΄ ότι αποτελούν κοινό συστατικό της ασιατικής κουζίνας και καταναλώνονται εδώ και περισσότερο από μία χιλιετία στην Κίνα, στην Ιαπωνία και στην Ταϊλάνδη, η γεύση και η υφή των μεδουσών δεν είναι «εύκολη» για τον δυτικό ουρανίσκο.

«Δεν θα μπορούσα να πω ότι προσφέρουν μια αίσθηση που θα κατακτήσει τον πλανήτη»λέει οΚέβιν Ράσκοφ του Κολεγίου της Χερσονήσου Μοντερέι της Καλιφόρνιας. «Μοιάζουν κάπως με σκληρές λωρίδες αγγουριού».

Οι μέδουσες έχουν χαμηλά λιπαρά και υψηλή περιεκτικότητα σε χαλκό, σίδηρο και σελήνιο αλλά μόλις 5% σε πρωτεΐνες. Επιπλέον επειδή για να καταναλωθούν πρέπει να αποξηρανθούν και να αλατιστούν, καταλήγουν να έχουν υψηλές ποσότητες νατρίου που τις καθιστούν «απαγορευτικές» ως καθημερινή τροφή. Επίσης η επεξεργασία τους είναι δαπανηρή και χρονοβόρα - απαιτεί ως και 40 ημέρες-, γεγονός το οποίο σε συνδυασμό με τη χαμηλή διατροφική τους αξία και τις απρόβλεπτες διακυμάνσεις των πληθυσμών τους δημιουργεί προβλήματα στην εμπορική τους εκμετάλλευση. Ετσι, παρά το γεγονός ότι οι επινοητικοί κάτοικοι της Ομπάμα της Ιαπωνίας εκμεταλλεύθηκαν την πληθυσμιακή έκρηξη των μεδουσών το 2006 μετατρέποντάς τες σε σούσι, σούπες και πρωτότυπα μπισκότα, είναι ελάχιστα πιθανόν οι μέδουσες να αντικαταστήσουν τα ψάρια ως βασική διατροφική πηγή για τον πλανήτη.

Αυτό αφήνει ένα ακόμη πιθανό υποκατάστατο: το πλαγκτόν. Η ιδέα δεν είναι τόσο παράδοξη όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Στο κάτω κάτω λέγεται ότι οι Αζτέκοι έτρωγαν ένα είδος «κέικ» φτιαγμένου από τον αποξηραμένο αφρό γαλαζοπράσινων φυκών- πιθανώς σπιρουλίνας- που αναπτύσσονταν στην επιφάνεια της λίμνης Τεξκόκο. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των ισπανών κονκισταδόρες, ήταν εξαιρετικά θρεπτικό και η γεύση του θύμιζε τυρί. Ενα ανάλογο έδεσμα εξακολουθεί να τρώγεται σε αρκετές χώρες, κάποιες εκ των οποίων στην Κεντρική Αφρική, όπου συλλέγεται από τη λίμνη Τσαντ.

Το θαλάσσιο φυτοπλαγκτόν είναι εξαιρετικά πλούσιο σε λιπαρά οξέα Ω3 και ιχνοστοιχεία. Επειδή οι πληθυσμοί του τείνουν συνήθως να αποτελούνται κυρίως από ένα είδος, θεωρητικά θα μπορούσε να συλλεχθεί και να μετατραπεί σε τρόφιμο. Παρ΄ όλα αυτά, στην πράξη το έργο αυτό είναι δύσκολο, επισημαίνει οΠίτερ Φρανκς,ειδικός στο πλαγκτόν του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Σκριπς της Καλιφόρνιας.

«Οι πληθυσμοί του πλαγκτού είναι πυκνοί,φθάνουν και το ένα εκατομμύριο κύτταρα ανά λίτρο νερού.Ενα εκατομμύριο κύτταρα όμως μόλις και μετά βίας μπορούν να δώσουν ένα κράκερ από φυτοπλαγκτόν»λέει.

Επιπλέον, προσθέτει ο ερευνητής, οι δυσκολίες στο να προβλέψει κανείς πού θα εμφανιστούν οι πληθυσμοί και να εξασφαλίσει ότι τα αλιεύματα δεν θα περιέχουν κάποιο από τα ελάχιστα τοξικά είδη που υπάρχουν καθιστούν το όλο εγχείρημα μάλλον αδύνατο από οικονομικής απόψεως.

«Εγώ δεν θα ήθελα να έχω μια επιχείρηση που θα βασιζόταν στην επεξεργασία του θαλάσσιου πλαγκτού ως τροφής για τους ανθρώπους»δηλώνει.


http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=262485